Νησος Καστελοριζο

Μεγίστη ονομαζόταν το νησί στην αρχαιότητα και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. Η oνoμασία αυτή μπορεί να οφείλεται στο γεγoνός ότι είναι το μεγαλύτερο νησί απ' όλα τ' άλλα στο νησιωτικό σύμπλεγμα της περιοχής.

Οι Άραβες το oνoμάζoυν Μαγιάς και οι Τούρκοι Μεϊς. Ο γεωγράφος Στράβωνας το ονομάζει εσφαλμένα Κισθήνη.

Τo επίσημο όνoμα του νησιού είναι Μεγίστη, αλλά επικράτησε η oνoμασία Καστελλόριζο - κατά μία εκδοχή, από το κοκκινωπό χρώμα του νησιού και κατά μία άλλη από το κόκκινο χρώμα του οικόσημου (επτά χρυσοί πύργοι σε κόκκινη βάση), του 8ου Μεγάλoυ Μαγίστρου των Ιπποτών της Ρόδου και το οποίο βρισκόταν στο μεσαιωνικό Κάστρο, οχυρωματικό έργο χτισμένο πάνω στα αρχαία ελληνιστικά κρηπιδώματα της εποχής του Σωσικλή Νικαγόρα.

Αν και αρχαιολογικά δεν έχει ερευνηΘεί συστηματικά το νησί, εν τούτοις, από ευρήματα λίθινων εργαλείων που βρέΘηκαν σε σπηλιές, η ζωή του χρονολογείται από τη Νεολιθική τουλάχιστον εποχή. Τα πολυγωνικά τείχη με λακκοειδείς ή σκαλισμένους τάφους και η ανεύρευση πολλών ελληνικών επιγραφών φανερώνουν πως οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Δωριείς. Σ' αυτήν περίπου την εποχή, ανήκει και ο Λύκιος τάφος, που είναι σκαμμένος πάνω σε βράχο κάτω από το Κάστρο και προσβλέπει στη Μικρά Ασία. Τo 1913 βρέθηκε σε αρχαίο τάφο θήκη, που περιείχε χρυσό στεφάνι ελληνιστικής περιόδου, το οποίο δεν εκτίθεται, αλλά φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μoυσείo (ΑΘήνα), δώρο του Δήμoυ Καστελλορίζου.

Στη Μεγίστη λατρευόταν ο Απόλλων και ο Δίας ο Μεγιστεύς.

Στη συνέχεια, λέει η παράδοση, εμφανίστηκαν Φοίνικες, ενώ από το 350 έως το 300 π.Χ. το νησί εξαρτάται από τη Ρόδο.

Τη Ροδιακή εξoυσία καταλύει στη συνέχεια ο τύραννος Ιδριεύς της Αλικαρνασσού και τη δική του οι στόλαρχοι του Μεγ. Αλεξάνδρου. Μετά το θάνατο του στρατηλάτη, όλα τα νησιά του Αιγαίου περιέρχονται στη δικαιοδοσία του Πτολεμαίου Λάγoυ και κατόπιν καταλαμβάνονται από τους Ρωμαίους.

Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, το Kαστελλόριζο απέκτησε κάποιο είδoς αυτονομίας, που καταργήθηκε το 38 π.Χ. από τον Αυτοκράτορα Βεσπασιανό.

Μετά τη διαίρεση του Ρωμαϊκού κράτους, περιήλθε στο Buζάντιο.

Κατά τους χρόνους τους βυζαντινούς, το νησί περιλαμβάνεται στο "Θέμα των Κυβυραιωτών", όπως και η Ρόδος.

Οι Καστελλοριζιοί έχτισαν τους πρώτους χριστιανικούς ναούς, όπως μια τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, ελάχιστα ίχνη της οποίας σώζονται στον Άγ. Γεώργιο "Σαντραπέ", στα "Χωράφια".

Το 1306, καταλαμβάνεται από τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου (από το Μέγα Μάγιστρο Φουλκ ντε Βιλλαρέ). Ο Μπόζιο μας πληροφορεί πως οι ιππότες εξόριζαν στο Καστελλόριζο τους ανεπιθύμητους και γενικότερα όλους εκείνους που ήθελαν να τιμωρήσουν.

Το 1440, καταλαμβάνεται από τον Αιγυπτιακό Στόλο με 18 γαλέρες και άλλα βοηθητικά πλοία, με ναύαρχο τον Τζελάλ ελ Ντιν. Ο στόλος του ερειπώνει την πόλη και οι κάτοικοι σύρονται αιχμάλωτοι στην Ανατολή.

Το 1461, το κατέχουν οι Καταλανοί και, το 1470, περνά στο βασιλιά της Νεάπολης. Το 1480, το νησί ερημώνει και πάλι εξαιτίας του τουρκικού στόλου που το κατακτά. Τό 1498, το ανακαταλαμβάνει ο βασιλιάς της Νεάπολης.

Το 1512, το καταλαμβάνουν οι Ισπανοί και, το 1523, ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Από το 1570 μέχρι το 1659 γίνονται κυρίαρχοι οι Ενετοί και μετά από αυτούς οι Τούρκοι.

Η ζωή, κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, γίνεται μαρτύριο σε ολόκληρο το Αιγαίο και μέσα σ' αυτό εντάσσεται το Καστελλόριζο, λόγω της ξεχωριστής του αξίας, της γεωγραφικής του θέσης, αλλά και της φυσικής του διαμόρφωσης, που το καθιστούν σημαντικό σταθμό για τα πολεμικά γεγονότα και σταθμό για τη ναυσιπλοϊα σ' ένα σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης.

Οι Καστελλοριζιοί κατόρθωσαν να αναπτύξουν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με τα Μικρασιατικά παράλια, κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής, με ένα είδος αυτονομίας και με κυριώτερη υποχρέωση να καταβάλλουν τον ετήσιο φόρο "μαχτού". Κατά την περίοδο αυτή, λέγεται ότι επικρατούσε ηρεμία και ομαλή εξέλιξη της ζωής. 'Ετσι παρουσιάσθηκε η ακμή της ναυτοσύνης και της οικονομίας γενικότερα. Οι κάτοικοι του νησιού δημιούργησαν αποικίες στα παράλια της Μικράς Ασίας: Καλαμάκι, Αντίφυλλο, Τρίστομη, Κάκαβα, Μύρα, Λιβίσι, Φοίνικα.

Οι Καστελλοριζιοί επιδόθηκαν στο εμπόριο της ξυλείας, του κάρβουνου, των χαλιών και άλλων ειδών, που αγόραζαν από την Ανατολή και τα πουλούσαν στην Αίγυπτο, Παλαιστίνη, Κύπρο, στα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και στην Ιταλία έφταναν. Διέθεταν 500 περίπου μικρά και μεγάλα ιστιοφόρα, που τους απέφεραν δεκάδες χιλιάδες λίρες από το εξαγωγικό εμπόριο.

Οι κάτοικοι, 'Ελληνες στο σύνολο, Ορθόδοξοι Χριστιανοί, υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, στη Μητρόπολη Πισιδίας (Μ. Ασία). Τη δικαστική εξουσία και την τοπική αυτοδιοίκηση είχαν δημογέροντες και λαοπρόβλητα πρόσωπα.

Το 1821, οι Καστελλοριζιοί επαναστατούν προσφέροντας τα πλοία τους για πυρπολικά, ενώ καταναυμαχούν τον τουρκικό στόλο με νεότερα, κατορθώνοντας σημαντικές επιτυχίες και αποκτώντας λάφυρα. Προηγουμένως οι άντρες φρόντισαν και έστειλαν τα γυναικόπαιδα στην Κάρπαθο, την Κάσο και την Αμοργό.

Παρά τους αγώνες και την αυτοθυσία τους δεν μπόρεσαν να συμπεριληφθούν στα όρια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το 1831, το νησί περιέρχεται ξανά στην τουρκική κυριαρχία. Ωστόσο, οι κάτοικοι κατόρθωσαν με σκληρή δουλειά να φτάσoυν σε εξαιρετική ακμή.Το 1904-5, με την επικείμενη στρατολόγηση νέων από την Τουρκία, αρχίζει η μετανάστευση από το νησί, αλλά και η αντίστροφη μέτρηση της ακμής του. Το 1913, με τη βοήθεια σώματος Κρητών, οι Καστελλοριζιοί επαναστατούν, διώχνουν τους ελάχιστους Τούρκους και ζητούν ένωση με την Ελλάδα. Μπροστά σε μια σειρά "δυσχερειών" που πρόβαλε η τότε ελληνική κυβέρνηση για να μη γίνει η ενσωμάτωση, ναυτική δύναμη Γάλλων, στα 1915, καταλαμβάνει το νησί και στη συνέχεια, στα 1920, το... πουλά σχεδόν, μετά από συμφωνία, στους Ιταλούς που ήδη κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα.

Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής κατοχής, το νησί βάλλεται συνεχώς από τα τουρκικά παράλια, με αποτέλεσμα να καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά ο εμπορικός στόλος. Συνεχίζεται αυξανόμενη η μετανάστευση των κατοίκων προς την Αυστραλία, Αίγυπτο, Αθήνα, Ρόδο και αλλού.

Η πληθυσμιακή απογύμνωση ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής. Οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν το νησί ως σταθμό επιβατηγών υδροπλάνων. Το 1926, ισχυρός σεισμός μεγέθους 8 της κλίμακας Ρίχτερ κατέστρεψε πάρα πολλά σπίτια.

Το 1941, ξένοι κομμάντος αποβιβάζονται και απελευθερώνουν το νησί, για να απασχολήσουν τους Γερμανούς και να περάσει ο συμμαχικός στόλος στο Αιγαίο. Η... απελευθέρωση κράτησε ελάχιστα 24ωρα (24-2-1941). Επιστρέφουν οι Ιταλοί και, αφού συλλαμβάνουν πατριώτες αντιστασιακούς, τους δικάζουν σε Στρατοδικείο και τους κλείνουν στις υγρές φυλακές της Ιταλίας.

Το 1943, οι Άγγλοι απελευθερώνουν το νησί. Τα γερμανικά αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως το βομβαρδίζουν κατ' επανάληψη. Οι κάτοικοι μεταφέρονται στα προσφυγικά στρατόπεδα Νουζεϊράτ της Γάζας , στην Παλαιστίνη. Οι στρατιωτικοί Άγγλοι λεηλατούν τα αρχοντόσπιτα και, αφού τα πυρπολούν, πουλούν τις πολύτιμες οικοσκευές (νοικοκυριά) στα παζάρια της Κύπρου και της Αιγύπτου .

Το 1945 οι Καστελλοριζιοί επιστρέφουν στην πατρίδα τους σε τρεις αποστολές. Η τελευταία είχε σοβαρές απώλειες, αφού άρπαξε πυρκαγιά το πλοίο στο οποίο επέβαιναν, με αποτέλεσμα να πνιγούν 33 και να καούν αρκετοί. Τα ονόματα των απωλεσθέντων ατόμων είναι γραμμένα σε ειδικό πίνακα, που βρίσκεται στον καθεδρικό ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεξιά καθώς εισέρχεται οπροσκυνητής.

Κατά τη διάρκεια της σκλαβιάς, αλλά και της παρουσίας των "συμμαχικών" στρατευμάτων, το νησί πολλές φορές βομβαρδίστηκε, κάηκε, λεηλατήθηκε και γενικά καταστράφηκε εντελώς.

Στις 7 Μαρτίου 1948, οι αγώνες για την πολυπόθητη ελευθερία ευοδώνονται και πραγματοποιείται η ένωση της Δωδεκανήσου με την υπόλοιπη Ελλάδα, με επίσημες τελετές.

Ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία του Καστελλορίζου είναι η σύλληψη και φυλάκιση 29 πατριωτών στις ιταλικές φυλακές. Οι ποινές φυλάκισης είναι από 5 έως 30 χρόνια.

Τα ονόματα των πατριωτών είναι :

Θεόδωρος Αχλαδιώτης, Ιωάννης Βαλσάμης, Γεώργιος Εξηκάνας, Αναοτάσιος Επιφάνης, Ιωάννης Επιφάνης, Μάρκος ΕυοταΘίου, Σταύρος Ζαμπακλής, Βλάσιος Ζαναίλης, Κώοτας Ζερβός, Ηλίας Θεοφίλου, Νικόλαος Κονδυλιός, Ανδρέας Κοντούζογλου, Μιχαήλ Κουτσούκος Γεώργιος Κρασάς, Ε. Κωνσταντινίδης, Σ. Κωνσταντινίδης, Κων. Μαγιάφης, Νικόλαος Μιχαλάκης, Νικόλαος Μιχαλάκης, Νικόλαος Μούλαλης, Αναστάσιος Οικονόμου, Κων. Πανταζίδης, Κων. Πανταζίδης, Κων. Πασαρής, Νικόλαος Πατινιώτης, Γεώργιος Πισπινής, Γεώργιος Σαρίνας, Συμεών Σαρίνας, Βασίλειος Χονδρός και Μιχαήλ Χονδρός.